Pieczęcie

Z pobieżnego oglądu odcisków widać, że pieczęć I wyraźnie się różni w części portretowej od pieczęci II oraz III i IV. Portrety „młody Nikifor” na pieczęciach II, III oraz IV są do siebie podobne, ale w detalach dość istotnie się różnią. Treść napisów jest we wszystkich przypadkach taka sama, ale sposób wycięcie zarówno otoków jak i liter w wielu przypadkach jest inny. Prawdopodobnie mamy do czynienia z trzema różnymi pieczęciami, poza oryginałem. Z dalszych oględzin wynika, ciekawe spostrzeżenie, że otoki pieczęci I oraz II są bardzo podobne, niemal identyczne, oraz, że nie pasują do otoków w pieczęciach III i IV. Występują również liczne różnice w charakterystyce odcisku liter, poszczególnych pieczęci. Ogólne badanie można podsumować następującym wstępnym twierdzeniem:

Mamy być może do czynienia z odciskami czterech różnych pieczęci, które powstały w różnych okresach czasu, za pomocą zbliżonej techniki wycięcia nożem snycerskim, ale w różnych materiałach. Ich chronologia powstania jest trudna do ustalenia. Jeżeli przyjmiemy, że pieczęć „młody Nikifor I” jest pierwotnym oryginałem – to pozostałe powstały później a ich autentyczność może być wątpliwa.

Sądzę, że niezbędna staje się analiza szczegółowa poszczególnych odcisków wszystkich czterech pieczęci w celu udowodnienie następujących tez:

1/ pieczęć I jest oryginalna, wykorzystywana przez Nikifora,

2/ pieczęć II jest wtórnikiem, wzorowanym na pieczęci I,

3/ pieczęci III i IV są w stylu wzorowane na pieczęci I lub II.

Może się okazać, że jeden z odcisków II, III, IV jest tym drugim ”niezdarnie wyciętym w linoleum” a odcisk III i IV są odciskami tej samej pieczęci uzyskanymi w odległych okresach czasu z coraz bardziej zużytej pieczęci. Należy też przyjąć tezę, że poza pieczęciami potwierdzonymi w relacjach redaktora A. Banacha i prof. A. Jackowskiego nie istniały inne wzory pieczęci.

Ad1/ Jest to jedna z trzech pieczęci, które nie znajdują się w kolekcji muzealnej Muzeum Nikifora. Prawdopodobnie została zagubiona przez Nikifora lub została mu ukradziona, czy uległa zniszczeniu. Ta niejednoznaczna sytuacja powoduje, że pieczęć mogła być wykorzystywana do sygnowania prac, których autorem nie był Nikifor. Przeciwko temu przemawia fakt, że odcisk tej pieczęci jest spotykany dosyć rzadko, a znane mi, sygnowane tą pieczęcią prace, są jednoznacznie uznawane za autentyczne prace Nikifora.

Nawiązując do wcześniejszej wzmianki o uczestnictwie Nikifora w projektowaniu przygotowywanych dla niego pieczęci warto zauważyć jedną, moim zdaniem, bardzo istotną cechę zawartą w części portretowej właśnie tej pieczęci. Analizując, uproszczony przez wycinającego pieczęć rzemieślnika, rysunek portretu Nikifora, łatwo zauważyć, że autorem rysunku, był sam Nikifor. Nikifor posiadał świetnie rozwiniętą, i chyba wrodzoną zdolność, – umiejętnego i prawidłowego osadzania głowy na tułowiu przedstawianych postaci. Widać to na przykładzie setek portretów, widać to w portrecie „młodego Nikifora” na odcisku pieczęci. Głowa jest trzymana wysoko i prosto, jest proporcjonalna i tworzy harmonijną „dumną” całość korespondującą z wysokim mniemaniem Nikifora o sobie i swojej sztuce. To naprawdę trzeba umieć narysować. Również elementy twarzy pozostają w prawidłowych proporcjach względem siebie. Jest to zgrabny i udany autoportret Nikifora przeniesiony wiernie na materiał pieczęci, jakim było prawdopodobnie linoleum. Sądzę, że właśnie ten materiał gdyż znane mi odciski są „mało soczyste” a nienajlepsza jakość odbitek wskazuje na fakt, że tusz słabo i cienko przywierał do powierzchni pieczęci – linoleum jest „tłuste” i nie przyjmuje dobrze tuszu, bardziej nadając się do farby drukarskiej i sztuki linorytu.